Ang ibig sabihin ng pagiging “simple” ang natutunan ng isang propesor sa unibersidad sa nakalipas na apat na taon habang patuloy niyang tinutulungan ang mga Aeta (katutubong grupo) sa kaniyang probinsya sa Castillejos, Zambales.
Noong 2020, “kaguluhan” ang salitang naglarawan sa kalagayan ng mundo. Bumaba ang ekonomiya. Maraming nawalan ng trabaho. Maraming negosyo ang nalugi. Lahat ay apektado. Sa panahong ito, habang naka-lockdown sa Zambales, napansin ni Veronica “Bett” Esposo Ramirez ang kalagayan ng mga Aeta.
Habang naglalakad siya sa palengke isang araw, napansin ni Bett ang mga Aeta na pilit nagbebenta ng kakaunting ani. Mahirap magbenta sa palengke dahil napakaraming kakumpetensya. Naisip niya, “Kung ako ngahirap kumuha ng pagkain, paano pa kaya sila?” Biglang may sindi na umapoy sa kaniyang puso.
Integral Human Development
Naalala niya ang isang kumperensiya sa University of Asia and the Pacific, tungkol sa “social doctrine” ng Simbahan. Lubha siyang naantig sa konsepto ni Pope Paul VI tungkol sa “integral human development.”
“Inspirado ng katuruang ito tungkol sa dignidad ng bawat tao at ang pangangailangang matulungan ang bawat isa na mamuhay nang makahulugan at produktibo. Nagsimula kaming maglingkod sa mga nasa laylayan,” kuwento ni Bett.
Tumutulong siya sa mga komunidad ng Aeta sa kapatagan na madalas bahain tuwing tag-ulan. Tinutulungan din niya ang mga nasa kabundukan na, kapag malakas ang ulan, ay nalulublob sa maputik at madulas na kalsada. Ilang ulit na ring naging “evacuation center” ang kanilang bahay para sa pansamantalang lumikas na mga Aeta.
Tulong sa mga Pansamantalang Nawalan ng Tirahan
Karamihan sa kaniyang mga inisyatiba ay tumutugon sa mga pangunahing pangangailangan ng Aeta. Sa tulong ng komunidad ng Castillejos, mga kaibigan at kapamilya, at ng mga Aeta mismo, nakapagtayo sila ng maliit na “study center” na may mga “educational materials” at mga palikuran.
Kooperasyon para Tugunan ang Tunay na Pangangailangan
Noong 2021, sa tulong ng Philippine Nurses Association of America – Metropolitan DC Chapter (PNAMDC), nakapaglagay sila ng 22 “jetmatic hand pumps” at nakapagpamahagi ng “hygiene kits,” bigas, at “groceries” sa mga 100 pamilya. Kalaunan ay nagdagdag ang Arcadis Design and Consulting ng 23 pang water pumps.
Noong 2022, sa tulong ng parehong mga sponsor, nakapaglagay sila ng mga “solar lamp post” sa mga komunidad at namigay ng “portable solar lights” at mga lalagyan ng tubig sa 260 pamilya.
Nagpatayo rin ang kaniyang asawa at mga kaanak ng tatlong “training center” kung saan itinuturo ang mga “basic at livelihood skills” tulad ng “hair and nail care”, pananahi, “adult literacy, health emergencies,” paggawa ng ube products, at “values formation.” Lokal na residente ang mga guro at tagapagsanay.
Naiiwan sa Pag-unlad
“Habang milyun-milyong tao ang nakapasok na sa “Fourth Industrial Revolution,” ang mga Aeta sa Zambales ay kapos pa rin sa pangunahing pangangailangan,” paliwanag ni Bett. “Hindi nagbago ang kanilang kabuhayan sa maraming henerasyon. Ang antas ng edukasyon nila ay karaniwang Grade 3. Marami ang hindi marunong bumasa o sumulat.”
Noong 2023, sa tulong ng PNAMDC, nakapagpatayo sila ng 10 palikuran at isang “health hub” sa isang komunidad. Ginagamit na ito para sa “pre-natal check-up,” bakuna, at “medical missions.”
Espirituwal na Dimensyon
Napansin ni Bett na karamihan sa kanilang “outreach” ay materyal lamang. Gusto niyang idagdag ang espirituwal na bahagi.
Hindi malilimutan ang Disyembre 15, 2022: 33 batang Aeta ang nabinyagan bilang Katoliko. Nasundan ito ng 17 pang binyag noong Enero 27, 2023. Mas marami pa ang nabinyagan noong Marso 16, 2024. Bawat bata ay tumatanggap ng librong pangrelihiyon at rosaryo.
Bukal na Suporta
Hindi nahirapan si Bett sa pagkuha ng pondo dahil malinaw ang kaniyang layunin: tumulong. Dahil sa kabutihan ng proyekto, maraming kaibigan at kakilala ang kusang tumutulong. Sinasabi nila, “Bahala ka na, Bett,” bilang tanda ng kanilang pagtitiwala.
Patuloy na nakikipag-ugnayan ang mga organisasyong tulad ng PNAMDC at Arcadis upang magbigay ng suporta. Maging mga pamilya, kaibigan, at taong mula sa komunidad ay nagmemensahe sa kaniya upang tumulong.
Epekto sa Lipunan
Pagkaraan ng limang taon kasama ang komunidad ng Aeta, masaya si Bett sa mga positibong pagbabago sa kalinisan, kalusugan, edukasyon, kaligtasan, at socialization. Noong 2020, wala silang maayos na paliguan o palabahan.
Isang nakatatanda sa kanilang komunidad ang sumulat kay Bett upang humingi ng tulong para sa palikuran. Noon ay kailangan pa nilang maglakad nang malayo. Ngayon ay mayroon na sila.
Pagsasanay para sa Kabuhayan
Mas marami pang Aeta—babae at lalaki—ang sumailalim sa training sa “carpentry, masonry, sewing, cookery, at basic motorbike maintenance.” Pagkatapos ng training, tumatanggap sila ng Certificate at sarili nilang tools.
Liwanag at Seguridad
Malaking tulong ang “solar lights” para sa pag-aaral ng mga bata sa gabi, at para sa mga pamilya kapag umaakyat sila ng bundok upang mag-ani. Nagbigay din ng liwanag ang mga “solar lamp post” sa gabi, kaya mas ligtas at mas aktibo ang komunidad sa gabi.
Pagiging Simple
Pinagnilayan ni Bett na “mabuti para sa isang tao ang manatiling konektado sa kapwa.” Dahil sa pagkakaiba ng buhay sa Maynila at sa Aeta communities, nakita niya ang kagandahan ng payak na pamumuhay.
Tinuruan siya ng mga Aeta na sapat na ang pagkain, simpleng trabaho, at sariling tahanan. “Halimbawa,” sabi niya, “sa mga Aeta, sapat na ang dalawang hiwa ng gabi, saging, o kamote para sa isang pagkain. Sa lungsod, “ingredients” lang ito… at ang mga Aeta, matatag. Sa edad na 75, nakakakarga pa ng troso.”
Binigyang-diin niya ang pinakamahalagang natutunan niya: “Maging simple.”
Lumaki si Bett sa Maynila at madalang umuwi sa Castillejos. Dati ay hindi niya nakikita ang paghihirap ng mga Aeta. “Habang tumatanda tayo, mas nakikita natin na mas malalim ang buhay at may mas mahalagang misyon tayo,” sabi niya. “Dumarating tayo sa puntong ang mahalaga ay ang pagtuklas ng mga bagay na lampas sa sarili.”